Σύνταγμα 1952: Τα πρακτικά των συζητήσεων της Βουλής

 

Το Σύνταγμα του 1952 ήταν προϊόν μιας μακράς περιόδου πολιτικής ανωμαλίας η οποία ξεκίνησε το 1935 με το Κίνημα της 1ης Μαρτίου 1935 και συνεχίστηκε με την δικτατορία Κονδύλη η οποία οδήγησε στην παλινόρθωση της Μοναρχίας. Η πολιτική ανωμαλία εξακολούθησε με την δικτατορία Μεταξά 1936-1940. Ακολούθησαν ο Β' Παγκ. Πόλεμος 1940-1944 και ο Εμφύλιος 1946-1949. Μέσα σε αυτό το μεταπολεμικό & μετεμφυλιακό κλίμα θεσπίστηκε το Σύνταγμα του 1952. Η κατάργησή του έγινε επίσης σε περίοδο πολιτικής ανωμαλίας, το 1968, επί Χούντας των Συνταγματαρχών. 

Το Σύνταγμα του 1952 διαδέχτηκε το Σύνταγμα του 1925/1926/1927 με το οποίο είχε εγκαθυδριθεί ως πολίτευμα της Ελλάδος η (Αβασίλευτη) Δημοκρατία. 

Αμέσως μετά την Μικρασιατική καταστροφή το 1922, εκδηλώθηκε το Κίνημα Πλαστήρα - Γονατά το οποίο εξεδίωξε τον Βασιλέα Κωνσταντίνο Α'. Την 25η Μαρτίου 1924 η δυναστεία των Γλύξμπουργκ κηρύχθηκε έκπτωτη και η Δημοκρατία θεσπίστηκε ως το νέο πολίτευμα της Ελλάδος (ΦΕΚ Α 64/25.03.1924).

Η Δημοκρατία όμως δεν άντεξε πολύ. Η αρχή του τέλους έγινε με το αποτυχημένο Βενιζελικό Κίνημα της 1η Μαρτίου 1935 το οποίο επεδώκε την ανατροπή της Κυβέρνησης Τσαλδάρη (Λαϊκό Κόμμα) και μέσω αυτής, την αποτροπή της παλινόρθωσης της Μοναρχίας. Σύμφωνα με τον Γρηγόριο Δαφνή*, η ανησυχία αυτή δεν φαινόταν να είναι δικαιολογημένη διότι το Λαϊκό Κόμμα είχε αποδεχτεί το Δημοκρατικό Πολίτευμα. Παρόλα αυτά, το Κίνημα της 1ης Μαρτίου 1935 δρομολόγησε μία σειρά εξελίξεων για την κατάλυση της Δημοκρατίας. Μετά την αποτυχία του Κινήματος, οι μοναρχικές δυνάμεις εκδηλώθηκαν εντονότερα και απαιτούσαν ανοιχτά πλέον την επαναφορά της Μοναρχίας. Το πολιτικό σκηνικό τους ευνοούσε καθώς η Βενιζελική παράταξη είχε υποστεί μεγάλο πλήγμα και δεν μπορούσε να αποτελέσει ανάχωμα στην πολιτειακή μεταβολή. Εξάλλου, μετά το αποτυχημένο Κίνημα της 1ης Μαρτίου 1935 ακολούθησαν διώξεις των Βενιζελικών. Επομένως τα πράγματα ήταν πολύ δύσκολα για την Δημοκρατία. 

*Γρηγόριος Δαφνής 1955, "Η Ελλάς Μεταξύ δύο πολέμων"

Ο Τσαλδάρης ενεργοποίησε το άρθρο 97 του Συντάγματος 1927 περί Κατάστασης Πολιορκίας (ΦΕΚ Α 57/01.03.1935 & ΦΕΚ Α 58/01.03.1935) επικαλούμενος "κίνδυνο διασάλευσης της δημόσιας τάξης" και έθεσε σε εφαρμογή τον ΔΞΘ/1912 περί Κατάστασης Πολιορκίας (Ν. 4069/1912 ΦΕΚ Α 317/06.10.1912).

Με την Κατάσταση Πολιορκίας αναστέλλονται διατάξεις του Συντάγματος οι οποίες αφορούν στα ατομικά δικαιώματα των πολιτών καθώς και οι διατάξεις για τα δικαστήρια διότι η εκδίκασή αδικημάτων σχετικών με την "ασφάλεια του κράτους" ανατίθεται σε στρατοδικεία και όχι στα τακτικά ποινικά δικαστήρια. 

Με μια μικρή λεπτομέρεια. Το άρθρο 97 του Συντάγματος 1927 δεν προέβλεπε τον "κίνδυνο διασάλευσης της δημόσιας τάξης" ως έναν από τους λόγους για ενεργοποίηση της Κατάστασης Πολιορκίας. Αυτή η "λεπτομέρεια" ρυθμίστηκε με την ΚΔ Συντακτική Πράξη της 14ης Μαίου 1935 (ΦΕΚ Α 195/14.05.1935) σύμφωνα με την οποία μπορούσε πλέον να ενεργοποιηθεί η Κατάσταση Πολιορκίας σε περίπτωση "διατάραξης ή απειλής της δημόσιας τάξης".

Με την ΚΣΤ Συντακτική Πράξη (ΦΕΚ Α 199/17.05.1935) της Κυβέρνησης Τσαλδάρη ορίστηκε η διεξαγωγή εκλογών την 9η Ιουνίου 1935.

Στις 10 Οκτωβρίου 1935 (ΦΕΚ Α 452/10.10.1935), ο Γεώργιος Κονδύλης ανέτρεψε με πραξικόπημα την κυβέρνηση Παναγή Τσαλδάρη (Λαϊκό Κόμμα). 

Ο Κονδύλης αυτοδιορίστηκε Πρωθυπουργός (ΦΕΚ Α 455/10.10.1935), ενεργοποίησε τις διατάξεις για την Κατάσταση Πολιορκίας. (ΦΕΚ Α 453/10.10.1935) και απαγόρευσε τις συναθροίσεις (ΦΕΚ Α 454/10.10.1935). Στο πλαίσιο της Κατάστασης Πολιορκίας, ενεργοποιήθηκε ο Νόμος ΔΞΘ/1912 περί Κατάστασης Πολιορκίας (Ν. 4069/1912 ΦΕΚ Α 317/06.10.1912) η οποία προβλέπονταν στο άρθρο 97 του Συντάγματος του 1927. Τα άρθρα 11, 12, 13, 14, 15, 16, 18, 56, 97 και 100 του Συντάγματος του 1927 ανατάλθηκαν. Το άρθρο 17 περί Ιδιοκτησίας παρέμεινε σε ισχύ.

Η 10η Οκτωβρίου 1935 αποτελεί το σημείο εκκίνησης της διαδικασίας παραγωγής του Συντάγματος του 1952 με την δημοσίευση του Ψηφίσματος Περί Κατάργησης της Αβασίλευτης Δημοκρατίας της Ε΄ Εθνοσυνέλευσης (ΦΕΚ Α 456/10.10.1935). Το Ψήφισμα αυτό προέβλεπε την κατάργηση της Δημοκρατίας, την διενέργεια δημοψηφίσματος και την επαναφορά του Συντάγματος του 1911 μέχρι την ψήφιση νέου Συντάγματος.

Με την Δ Συντακτική Πράξη της 14ης Οκτωβρίου 1925 (ΦΕΚ Α 464/14.10.19359) επαναλήφθηκε η κήρυξη Κατάστασης Πολιορκίας, τούτη τη φορά με αναστολή διατάξεων Συντάγματος του 1911 το οποίο είχε επαναφερθεί με το Ψήφισμα της 10ης Οκτωβρίου 1935. Η Κατάσταση Πολιορκίας ήρθη την 28η Οκτωβρίου 1935 (ΦΕΚ Α 494/28.10.1935) όταν το καθεστώς Κονδύλη είχε πλέον εδραιωθεί. Από την 2 Νοεμβρίου 1935, ο Κονδύλης ξεκίνησε να ασκεί την βασιλική εξουσία (ΦΕΚ Α 521/02.11.1935). 

Με την Ζ Συντακτική Πράξη του Κονδύλη, ορίστηκε ότι κάποιες από τις διατάξεις του Συντάγματος του 1927 θα διατηρούνταν σε ισχύ ενώ παράλληλα θα ίσχυε και το Σύνταγμα του 1911, σύμφωνα με το Ψήφισμα Περί Κατάργησης της Αβασίλευτης Δημοκρατίας της Ε΄ Εθνοσυνέλευσης (ΦΕΚ Α 456/10.10.1935). Επομένως, είχαμε το παράδοξο να ισχύουν ταυτόχρονα 2 Συντάγματα. Η κατάσταση αυτή συνεχίστηκε μέχρι το Σύνταγμα του 1952.

Με το Δημοψήφισμα του 1935 ολοκληρώθηκε η παλινόρθωση της Μοναρχίας στην Ελλάδα.

Μεσολάβησαν οι Εκλογές του 1936 κατά τις οποίες δεν εξελέγη αυτοδύναμη Κυβέρνηση. Μέσα από μια σιερά γεγονότων και θανάτων, ο Μεταξάς ανέλαβε Πρωθυπουργός έχοντας πάρει μόλις 3,9% των ψήφων το κόμμα του "Κόμμα Ελευθεροφρόνων". Την 4η Αυγούστου 1936, ο Μεταξάς, για να "σώσει την χώρα από τον κομμουνισμό"  έθεσε σε εφαρμογή τις διατάξεις για την Κατάσταση Πολιορκίας (ΦΕΚ Α 324/04.08.1936), έκανε Πραξικόπημα και διέλυσε τη Βουλή που είχε προκύψει από τις εκλογές του 1936 και η οποία ήταν αναθεωρητική. Συνεπώς, η υπόθεση του Συντάγματος διεκόπη με την Δικτατορία Μεταξά. 

Είναι αξιοσημείωτο ότι για να θέσει ο Μεταξάς σε ισχύ την Κατάσταση Πολιορκίας, επικαλέστηκε την ΚΔ Συντακτική Πράξη της 14ης Μαίου 1935 (ΦΕΚ Α 195/14.05.1935) του Παναγή Τσαλδάρη, σύμφωνα με την οποία μπορούσε να ενεργοποιηθεί η Κατάσταση Πολιορκίας σε περίπτωση "διατάραξης ή απειλής της δημόσιας τάξης", δηλαδή σε μία περίπτωση την οποία δεν προέβλεπε ούτε το Σύνταγμα του 1927 ούτε του 1911. 

Ουσιαστικά, όλο αυτό το διάστημα ίσχυαν παράλληλα τόσο το Σύνταγμα του 1911 όσο και το Σύνταγμα του 1927. Κατόπιν, μεσολάβησαν ο Β Παγκόσμιος Πόλεμος και ο Εμφύλιος Πόλεμος. 

Την 19η Ιανουαρίου 1946 προκηρύχθηκαν (ΦΕΚ Α 12/19.01.1946) οι εκλογές της 31ης Μαρτίου 1946. Σύμφωνα με το διάταγμα προκήρυξης των εκλογών, η νέα Βουλή θα είχε την αρμοδιότητα "αναθεώρησης" του Συντάγματος.

Η Βουλή του 1949, παρά το ότι συνέστησε επιτροπή για την "αναθεώρηση" του Συντάγματος, δεν την ολοκλήρωσε καθώς διαλύθηκε στις 8 Ιανουαρίου 1950 (ΦΕΚ Α 4/08.01.1950) για να διεξαχθούν εκλογές την 19η Φεβρουαρίου 1950. Τελικά, οι εκλογές του 1950 διεξήχθησαν την 5η Μαρτίου 1950. Εκείνο όμως που δημιούργησε μεγάλη συζήτηση ήταν το εάν η νέα Βουλή θα είχε και "αναθεωρητικές" αρμοδιότητες διότι το διάταγμα διάλυσης της Βουλής δεν περιείχε τέτοια διάταξη. Ούτε η Βουλή του 1950 κατόρθωσε να ψηφίσει Σύνταγμα. 

Η Βουλή του 1950 διαλύθηκε στις 30 Ιουλίου 1951. Το Διάταγμα διάλυσης της Βουλής και διενέργειας εκλογών (ΦΕΚ Α 208/30.07.1951) προέβλεπε ότι η νέα Βουλή θα είχε την αρμοδιότητα να ολοκληρώσει την αναθεώρηση του Συντάγματος. Οι εκλογές πραγματοποιήθηκαν στις 9 Σεπτεμβρίου 1951.

Το διάταγμα διάλυσης της Βουλής προέβλεπε ότι η νέα Βουλή θα ψήφιζε το σχέδιο του Συντάγματος το οποίο είχε καταρτιστεί από τις Επιτροπές της Βουλής του 1950 με την διαδικασία που ψηφίζονται οι Κώδικες δηλαδή χωρίς συζήτηση και διαμόρφωση εκάστου άρθρου. Τέθηκε προς ψήφιση και οι επιλογές για τους Βουλευτές ήταν είτε να το υπερψηφίσουν είτε να το καταψηφίσουν συνολικά ως ενιαίο κείμενο. 

Το σχέδιο συζητήθηκε σε 4 συνεδριάσεις στην Ολομέλεια της Βουλής, από 18 έως 21 Δεκεμβρίου 1951. Μπορείτε εδώ να βρείτε τα Πρακτικά των Συζητήσεων στην Βουλή (46ΜΒ).

Το Σύνταγμα, μαζί με το Ψήφισμα για την θέση του σε ισχύ, δημοσιεύτηκε την 1η Ιανουαρίου 1952 (ΦΕΚ Α 1/01.01.1952).